“Tunpallata kambiyachmanchik ichaqa mana llumpaytachu”
Arquimedes
Tacas Chaupínwan rimasqanchik
Yuly
Tacas Salcedopa ruwasqan
Kay
qallariq riwistanchikpim, rimaniku Santiago de Lucanamarca distrito, provincia
Huancasancos, departamento Ayacucho runawan, paypa sutinqa Arquímedes Tacas
Chaupínmi. Payqa achka watatañam arpachanta tukakun, chaymanta kay kimsa qayna
watakunapim hatun atipanakuy navideño “de músicos y
bailarines” sutiyuqpi primer
pwistupi lluqsimurqa.
Lima
llaqtamanqa chayamurqa warmalla kachkaspanraq, chay sasachakuy waranqa isqun pachak
pusaq chunka kimsayuq watakunapi. Payqa sullka wawqinkunata aparikamuspa kay
hatun llaqtaman ripukamurqa. Manañam allinñachu kawsanankupaq llaqtankuqa karqa.
Chayraykum, kay Lima llaqtapi imakunapipas llamkaspa kawsakurqa, chaynalla arpatapas
tukakurqa, ichaqa mana chaytallachu yachan guitarra, violintapas
tukarqam, chaymantaqa arpachawan allinta tinkurquspan manaña saqinakunkuchu,
chaynaspallanmi kawsakullan.
Mana
pipas yachachirqachu arpa tukayta, kikillanmi huk arpistakunata qawa-qawaspa
yacharqa, chaynam nin: “Taksaymantaraq arpa tukayta yacharqani, wakin
musikukunata kikillaymi yacharqani. Manam pipas yachachiwarqachu. Ñuqaqa
yacharqani tukaytaqa secundaria nisqan tukuruspayña”. Kayta ruwaspa payqa llunpaytam
kusikun chay llapa runamasinkunata
tusuchispa takirichispa anchatam paytaqa kuyanku takikuynintahina.
Kaytapas musiyanmi huk runapa llaqtanman rispanpas. Chaymi huklawkunapi kustumbrinta
mastarichin mana pipas qunqananpaq.
Chaymanta
rimawanku llaqtanpi chay ñawpa fiyestakuna imayna kasqanta: “Punta fiestakunaqa
karqa lliw, lliw partisipaq uchuy hatun runakuna; pachahinallanwanmi
tusuqkunapas tusukurqaku mana riki karqachu chay wachakakuna, bistimintakuna,
unifurmikunapas, chayta qawarqani Navidad
tusuqta warmallaraq kachkaspay,
hinaptinpas manayá qullqillapaqchu chay tusuqkuna tusurqachu”. Kayta nispan, payqa niwanchik imayna
kunanqa musuqman tikrarum kustumbrinku:
“Kunan punchawqa manañam runamasiykunaqa ñawpahinallachu pinsanku, huk runakuna
qamusqanraykum ‘sectas evangelistaskuna’ fe nisqanninchikqa asllaña, hinaspanmi
ñawpa tradicionkunaqa chinkachkanñam hukmanmi kunan watakunapi rikurimuchkan”
Chaykunan
llaqtanpi rikurichkan, ichaqa wakin runamasinkunaqa huklaw
llaqtamanta apamunku hukman kustumbrikunata, chayta pay nisqanpihina ruwanku “qunqaspataq
icha mana yachaspankutaq chay kustumbrikunata
musuq ruwana nispanku, apamunku”. Kayta Arquimedes Tacas achka watamantaña
llaqtanta kutispa qawarqa, chaymanta nin: “ñuqapaqa allinmi tunpallata kambiyachmanchik ichaqa mana llumpaytachu, kustumbrinchiktaqa rispitananchik
‘estilunchikqa hukllam’ mana achkachu”. Chaypitaq chay wakin runamasinkunapa
rikchayninkunapi allinllam apamusqan ichaqa manataq llapayninpaqqa
chaynachu.
Chaymanta paypas niwanchik imayna chay: “‘encargadukunapas’
manañam ñawpahinallachu fiyestata ruwanku, hukmantaña”, hinaspanmi hamutan “paykunaqa
mana kwintata qunkuchu utaq yachaytukuspa huk kustumbrikunata ruwachkanku kustumbrinchikmi
nispanku”.Chaytam rimaynin tukunanpaq niwanchik: “Chaynallách kambio, modernidad
chayarun runakunapa llaqtaman, kunanqa imach kay watakunapi kanqa”
Payqa
kay hatun llaqtaman chayamuspan arpachanta, kustumbrinkunata apakamurqa,
chaylla kunan punchawkunaqa wakin runamasinkunawan “Navidadtapas kaypim
musuqmanta kawsarirqaniku llapam ayllu
masiykuwan”. Ñawpa pachakunapi, kay kustumbriqa mana karqachu chaymanta
paykunaqa paypa nisqanpihina “institusiyunta furmaruniku chayta ruwaniku kay Lima llaqtapi llaqtayniykupi
ruwasqanhinatam”. Chay Federación Distrital de Instituciones de Lucanamarca, FEDIL nisqapi distritu Lucanamarca llapa anexunpiwan sapa wata kimsa dumingu punchaw enero killapim huñunakuspanku kustumbrinmanhina
kay hatun llaqtapi ruwanku. Kayta ruwaspa paykunaqa kustumbrinta mana chinkachiyta
munankuchu, astawan wawankunapa sunqu rurunpi mastarikunanta munanku.
(Arquimedes Tacas Chaupinwan rimarqani 10 umaraymi [octubre] killapi, 2011 watapi).